ابوسلمه عبدالله بن عبدالرحمناَبوسَلَمه، عبدالله بن عبدالرحمن بن عوف (ح ۲۲ ـ ۹۴ق/ ۶۴۳ ـ ۷۱۳م)، از تابعین و محدث و فقیه بود. ۱ - پیشینهآگاهیهای ما درباره وی اندک است. مورخان نام و کنیه او را با اختلاف آورده‌اند. ابن‌ابی اویس به نقل از مالک، نام و کنیه او را یکی دانسته است. [۱]
بخاری، محمد بن اسماعیل، التاریخ الکبیر، ج۳، ص۱۳۰، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۰ق/ ۱۹۷۰ م.
[۲]
ابن‌قیسرانی، محمد بن طاهر، الجمع بین رجال الصحیحین، ج۱، ص۲۵۴، حیدرآباد دکن، ۱۳۲۳ق.
نام او را اسماعیل نیز گفته‌اند. [۳]
ابن‌عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینه دمشق، ج۹، ص۴۷۹، عمان، دارالبشیر.
وی به جهت انتساب به نیای بزرگش زهرة بن کلاب، زهری نیز خوانده می‌شد. [۵]
بخاری، محمد بن اسماعیل، التاریخ الکبیر، ج۳، ص۱۳۰، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۰ق/ ۱۹۷۰ م.
۲ - تولداز آن‌جا که سن وی را هنگام مرگ ۷۲ سال دانسته‌اند، [۶]
ابن‌سعد، محمد، الطبقات الکبری، ج۵، ص۱۵۷، بیروت، دارصادر.
احتمالاً وی در حدود ۲۲ ق به دنیا آمده است. ابوسلمه در مدینه پرورش یافت و به همین سبب بخاری [۷]
بخاری، محمد بن اسماعیل، التاریخ الکبیر، ج۳، ص۱۳۰، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۰ق/ ۱۹۷۰ م.
نسبت مدتی را برای وی آورده است. پدر ابوسلمه، عبدالرحمن بن عوف (د ۳۱ یا ۳۲ ق) هنگامی که از جانب پیامبر (ص) فرماندهی گروه اعزامی به دومة الجندل را در شعبان ۶ ق عهده دار شد، پس از اسلام آوردن اَصبَغ ابن عمرو کلبی، رئیس قبیله ، با کسب اجازه از پیامبر (ص) تُماضِر دختر اصبغ را به همسری گرفت که ابوسلمه نتیجه همین پیوند است. [۸]
واقدی، محمد بن عمر، مغازی، ج۱، ص۵۶۰ ـ ۵۶۲، به کوشش مارسدن جونز، لندن، ۱۹۶۶ م.
۳ - دوران کودکی و جوانی ویدرباره دوران کودکی و جوانی ابوسلمه اطلاع چندانی در دست نیست، تنها برادرش مُصعَب یادآور شده که امّ کلثوم دختر ابوبکر مادر رضاعی ابوسلمه بوده است. [۹]
وکیع، محمد بن خلف، اخبار القضاة، ج۱، ص۱۱۷، بیروت، عالم الکتب.
۴ - مشایخ ابوسلمهاز جمله صحابه رسول اکرم (ص) که از مشایخ او شمرده شده‌اند، می‌توان پدرش عبدالرحمن بن عوف، عثمان، طلحه، ابن‌عباس ، انس ابن مالک، عبدالله بن عمر، ابو ایوب انصاری، ابوسعید خدری، ابوالدرداء، زید بن ثابت، جابر بن عبدالله انصاری ، ابوهریره، عایشه و ام‌سلمه را نام برد. [۱۱]
مزی، یوسف بن عبدالرحمن، تهذیب الکمال، ج۲۱، ص۲۶۱ ـ ۲۶۲، نسخه عکسی موجود در کتابخانه مرکز.
۵ - وثاقت در حدیثدر روایت حدیث ابوسلمه را ثقه دانسته و به کثرت حدیث ستوده‌اند. [۱۲]
ابن‌سعد، محمد، الطبقات الکبری، ج۵، ص۱۵۵، بیروت، دارصادر.
[۱۳]
یحیی بن معین، معرفة الرجال، ج۲، ص۷۳، به کوشش محمد مطیع حافظ و عزوه بدیر، دمشق، ۱۴۰۵ ق/۱۹۸۵م.
[۱۴]
عجلی، احمد بن عبدالله، تاریخ الثقات، ج۱، ص۴۹۹، به کوشش عبدالمعطی قلعجی، بیروت، ۱۴۰۵/۱۹۸۴ م.
[۱۵]
ابن‌ابی حاتم، عبدالرحمن بن محمد، الجرح و التعدیل، ج۲، ص۹۴، حیدرآباد دکن، ۱۳۷۲ ق/۱۹۵۳ م.
[۱۶]
ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۴، ص۲۸۹، به کوشش شعیب ارنؤوط و مأمون صاغرچی، بیروت، ۱۴۰۵ق/ ۱۹۸۵ م.
علاوه بر شهرت وی در روایت حدیث، ابوسلمه یکی از فقهای مشهور روزگار خود نیز محسوب می‌شده است، به طوری که حاکم نیشابوری او را یکی از فقهای سبعه به شمار آورده است [۱۷]
خطیب بغدادی، احمد بن علی، الاسماء المبهمه، ج۱، ص۶۱۰، به کوشش عزالدین علی سید، قاهره، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۴ م.
و یحیی بن سعید قطان او را هم ردیف فقیهانی چون سعید بن مسیب، عروة بن زبیر، سلیمان بن بشار و یکی از ۱۰ فقیه مدینه شمرده است. [۱۸]
ابن‌عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینه دمشق، ج۹، ص۴۸۳، عمان، دارالبشیر.
۶ - تبحر در فقهاینکه شعبی به فقاهت ابوسلمه اعتراف دارد [۱۹]
ابن‌عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینه دمشق، ج۹، ص۴۸۴، عمان، دارالبشیر.
و نیز ابوسحاق شیرازی نام او را در طبقات الفقهاء [۲۰]
ابوالسحاق شیرازی، ابراهیم بن علی، طبقات الفقهاء، ج۱، ص۴۴، به کوشش خلیل میس، بیروت، دارالقلم.
آورده است و برخی به نقل آراء فقهی او توجه داشته [۲۱]
بسوی، یعقوب بن سقیان، المعرفة و التاریخ، ج۱، ص۵۵۸، به کوشش اکرم ضیاء عمری، بغداد، ۱۳۹۴ق/۱۹۷۴ م.
و فقیه و مجتهد ش خوانده‌اند، [۲۲]
ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۴، ص۲۸۷، به کوشش شعیب ارنؤوط و مأمون صاغرچی، بیروت، ۱۴۰۵ق/ ۱۹۸۵ م.
همه از توانایی او در فقه حکایت دارد. [۲۳]
وکیع، محمد بن خلف، اخبار القضاة، ج۱، ص۱۱۸، بیروت، عالم الکتب.
همچنین نقل شده که او چون زاهدی عابد می‌زیست. [۲۴]
ابن‌حبان، محمد، مشاهیر علماء الامصار، ج۱، ص۶۴، به کوشش فلایشهامر، قاهره، ۱۳۷۹ ق/۱۹۵۹ م.
[۲۵]
سمعانی، عبدالکریم بن محمد، الانساب، ج۶، ص۳۵۲، حیدرآباد دکن، ۱۳۸۶ق/ ۱۹۶۶ م.
۷ - منصب ویابوسلمه در زمان حکومت سعید بن عاص بر مدینه در ۴۹ق/۶۶۹ م به مقام قضا منصوب شد [۲۷]
وکیع، محمد بن خلف، اخبار القضاة، ج۱، ص۱۱۶، بیروت، عالم الکتب.
و پس از برکناری سعید بن عاص در ۵۴ ق [۲۸]
ابن‌عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینه دمشق، ج۹، ص۴۸۵، عمان، دارالبشیر.
ابوسلمه نیز عزل شد و برادر وی مصعب بن عبدالرحمن بر کرسی فضا نشست. ۸ - راویان ابوسلمهتنی چند از ابوسلمه روایت کرده‌اند که از آن جمله‌اند: محمد بن شهاب زهری، یحیی بن سعید انصاری، موسی بن عقبه، هشام بن عروه، ابوبکر بن حزم، شریک بن عبدالله، عامر بن شراحیل شعبی، ابولزنناد، عروة بن زبیر، عطاء بن سائب، سلمة بن کُهَیل و فرزندش عمر که در شام به قتل رسید [۳۰]
ابن‌قتیبه، عبدالله بن مسلم، المعارف، ج۱، ص۱۳۹، قاهره، ۱۳۸۸ق/ ۱۹۶۹ م.
و نیز سه تن از برادرزاگانش: سعید بن ابراهیم، عبدالمجید بن سهیل، زرارة بن مصعب و همچنین عمر بن عبدالعزیز خلیفه اموی. [۳۱]
بخاری، محمد بن اسماعیل، التاریخ الکبیر، ج۳، ص۱۳۰، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۰ق/ ۱۹۷۰ م.
[۳۲]
مزی، یوسف بن عبدالرحمن، تهذیب الکمال، ج۲۱، ص۲۶۲ ـ ۲۶۴، نسخه عکسی موجود در کتابخانه مرکز.
[۳۳]
ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۴، ص۲۸۷ ـ ۲۸۸، به کوشش شعیب ارنؤوط و مأمون صاغرچی، بیروت، ۱۴۰۵ق/ ۱۹۸۵ م.
۹ - وفاتابوسلمه در زمان خلافت ولید بن عبدالملک در مدینه چشم از جهان فرو بست. [۳۵]
ابن‌حبان، محمد، الثقات، ج۵، ص۲، حیدرآبادد کن، ۱۳۹۹ق/ ۱۹۷۹ م.
[۳۶]
ابن‌عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینه دمشق، ج۹، ص۴۸۶، عمان، دارالبشیر.
۱۰ - فهرست منابع(۱) ابن‌ابی حاتم، عبدالرحمن بن محمد، الجرح و التعدیل، حیدرآباد دکن، ۱۳۷۲ ق/۱۹۵۳ م. (۲) ابن‌حبان، محمد، الثقات، حیدرآبادد کن، ۱۳۹۹ق/ ۱۹۷۹ م. (۴) ابن‌حبان، محمد، مشاهیر علماء الامصار، به کوشش فلایشهامر، قاهره، ۱۳۷۹ ق/۱۹۵۹ م. (۵) ابن‌سعد، محمد، الطبقات الکبری، بیروت، دارصادر. (۶) ابن‌عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینه دمشق، عمان، دارالبشیر. (۷) ابن‌قتیبه، عبدالله بن مسلم، المعارف، قاهره، ۱۳۸۸ق/ ۱۹۶۹ م. (۸) ابن‌قیسرانی، محمد بن طاهر، الجمع بین رجال الصحیحین، حیدرآباد دکن، ۱۳۲۳ق. (۹) ابوالسحاق شیرازی، ابراهیم بن علی، طبقات الفقهاء، به کوشش خلیل میس، بیروت، دارالقلم. (۱۰) بخاری، محمد بن اسماعیل، التاریخ الکبیر، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۰ق/ ۱۹۷۰ م. (۱۱) بسوی، یعقوب بن سقیان، المعرفة و التاریخ، به کوشش اکرم ضیاء عمری، بغداد، ۱۳۹۴ق/۱۹۷۴ م. (۱۲) خطیب بغدادی، احمد بن علی، الاسماء المبهمه، به کوشش عزالدین علی سید، قاهره، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۴ م. (۱۳) ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط و مأمون صاغرچی، بیروت، ۱۴۰۵ق/ ۱۹۸۵ م. (۱۴) سمعانی، عبدالکریم بن محمد، الانساب، حیدرآباد دکن، ۱۳۸۶ق/ ۱۹۶۶ م. (۱۵) عجلی، احمد بن عبدالله، تاریخ الثقات، به کوشش عبدالمعطی قلعجی، بیروت، ۱۴۰۵/۱۹۸۴ م. (۱۶) مزی، یوسف بن عبدالرحمن، تهذیب الکمال، نسخه عکسی موجود در کتابخانه مرکز. (۱۷) واقدی، محمد بن عمر، مغازی، به کوشش مارسدن جونز، لندن، ۱۹۶۶ م. (۱۸) وکیع، محمد بن خلف، اخبار القضاة، بیروت، عالم الکتب. (۱۹) یحیی بن معین، معرفة الرجال، به کوشش محمد مطیع حافظ و عزوه بدیر، دمشق، ۱۴۰۵ ق/۱۹۸۵م؛ ۱۱ - پانویس
۱۲ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله « ابوسلمه عبدالله بن عبدالرحمن»، ج۵، ص۲۲۲۷. |